Πόσο καλά γνωρίζεις τον άνθρωπο που παντρεύτηκες;
Είναι ίδιος μετά από τριάντα χρόνια γάμου;
Είναι η αγάπη αρκετή για να σώσει μια οικογένεια;
Το έργο του διακεκριμένου θεατρικού συγγραφέα, σεναριογράφου και μυθιστοριογράφου, Γουίλλιαμ Νίκολσον, «Υποχώρηση από τη Μόσχα» ανεβαίνει, για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε μετάφραση και σκηνοθεσία Αλέξανδρου Κοέν, στο Θέατρο ΑΡΓΩ.
Πρωταγωνιστές η Αιμιλία Υψηλάντη και ο Φίλιππος Σοφιανός. Μαζί τους ο Θύμιος Κούκιος.
Ένας άντρας. Μια γυναίκα. Στη μέση ηλικία. Εκείνη, η Άλις, δυναμική κι εξουσιαστική. Εκείνος, ο δάσκαλος Έντουαρντ, ασφυκτιά μέσα στη σχέση τους. Ανάμεσά τους, ο γιος τους στο ρόλο του ισορροπιστή. Η ανατροπή και η σύγκρουση στη σχέση θα έρθει από έναν νέο έρωτα.
Αποτελεί η ηλικία εμπόδιο για να φτιάξει πάλι κάποιος τη ζωή του;
Για τη μοναξιά του άλλου ευθύνεται αυτός που αποχωρεί από τη σχέση;
Ερωτήματα που αντιμετωπίζουν και τα δύο φύλα, από το ξεκίνημα έως το τέλος της κοινής τους ζωής.
Στο σπουδαίο αυτό έργο ο Γουίλλιαμ Νίκολσον δίνει τις δικές του απαντήσεις – απαντήσεις ίσως όχι απ’ όλους αποδεκτές, που όμως σίγουρα αφορούν στον σύγχρονο άνθρωπο.
Γεννημένος στην Αγγλία το 1948 ο Γουίλλιαμ Νίκολσον αποτελεί μια ιδιάζουσα περίπτωση θεατρικού συγγραφέα, σεναριογράφου και μυθιστοριογράφου. Προτάθηκε δύο φορές για βραβείο Τόνυ για τα έργα του «Η κοιλάδα με τους ίσκιους» και «Υποχώρηση από τη Μόσχα». Παράλληλα διακρίθηκε στη συγγραφή κινηματογραφικών σεναρίων, όπως «Μονομάχος», «Ελισάβετ: ο χρυσός αιώνας», «Οι άθλιοι» κ.ά.
Για το σύνολο της θεατρικής και λογοτεχνικής του προσφοράς βραβεύτηκε το 2015 από το Τάγμα της Βρετανικής Αυτοκρατορίας.
ΣΚΗΝΟΘΕΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΔΥΟ ΔΙΛΗΜΑΤΑ
Το νήμα ξεκινάει από το «Χορό θανάτου» του Άουγκουστ Στρίντμπεργκ (ο μυημένος θεατής θα εντοπίσει ακόμη και ηχητικές ομοιότητες στα ονόματα του ζεύγους), προχωράει στο «Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ;» του Έντουαρντ Άλμπη και καταλήγει –με άπειρους αξιοσημείωτους προηγούμενους σταθμούς– στην «Υποχώρηση από τη Μόσχα» του Βρετανού Γουίλλιαμ Νίκολσον. Αναφέρομαι μονάχα στη σύγχρονη δραματουργία· πολύ εύκολα κάποιος θα εντόπιζε τους προγόνους αυτών των ηρώων ακόμη και στην αρχαία τραγωδία.
Κυρίαρχο θέμα πάντα οι μακρόχρονοι, δυστυχισμένοι γάμοι. Εδώ, βέβαια, ο Νίκολσον –βασισμένος στο διαζύγιο των ίδιων του των γονιών– κάνει ένα βήμα παρακάτω: φτάνει ως τη λύση του γάμου. Κοινός τόπος το θέμα, θα έλεγε κάποιος. Ωστόσο εδώ ο συγγραφέας θέτει αριστοτεχνικά δύο κρίσιμα διλήμματα ηθικής φύσεως, που καθιστούν το έργο μοναδικό.
Δίλημμα πρώτο. Τόσο ο τίτλος όσο και η σκέψη του κεντρικού ήρωα εκκινούν από την ιστορική υποχώρηση που έκανε ο εξαθλιωμένος γαλλικός στρατός με επικεφαλής τον Ναπολέοντα, όταν το 1812 εισέβαλλε σε μια Μόσχα καμένη και λεηλατημένη. Καθώς το στράτευμα οδοιπορούσε μες σ’ ένα χειμώνα ανελέητο, οι άρρωστοι και οι τραυματίες εγκαταλείπονταν να πεθάνουν προκειμένου οι ισχυροί να καταφέρουν να επιβιώσουν και να εξακολουθήσουν την πορεία της επιστροφής. Κατά πόσο, λοιπόν, είναι ηθικό κατά τη διάρκεια της ζωής του ο άνθρωπος να επιδιώξει ν’ απαλλαγεί απ’ ό,τι τον επιβαρύνει – ειδικά μάλιστα αν γνωρίζει πως ό,τι εγκαταλείψει πιθανότατα θ’ αφανιστεί;
Δίλημμα δεύτερο. Υπάρχει μια κατηγορία ανθρώπων που βαδίζουν τη ζωή τους πάντα με γνώμονα τις επιθυμίες των ανθρώπων γύρω τους· οι ανάγκες των άλλων προηγούνται πάντα των δικών τους. Τόσο που με τον καιρό ξεχνούν τι θα πει προσωπική επιθυμία. Κατά πόσο, λοιπόν, είναι ηθικό ν’ αποκρύπτει ο άνθρωπος τις βαθύτερές του ανάγκες από τον σύντροφό του; Είναι ευγένεια ή μήπως ανειλικρίνεια κι ένας λάθος χειρισμός που αργά ή γρήγορα θ’ ανακύψει ως πρόβλημα;
Ευτυχώς το έργο αποφεύγει να πάρει θέση. Θέτει μόνο τις συνθήκες και τα ερωτήματα. Ασφαλώς ο καθένας μας –αναλόγως εμπειριών και ιδιοσυγκρασίας– δε θα δυσκολευτεί να πάρει θέση.
Αλέξανδρος Κοέν
