Η Γέττε, οικονόμος ενός ξεπεσμένου θιασάρχη, του Άρρο Άσσενροϋτερ, αποφασίζει να βοηθήσει οικονομικά μια απελπισμένη υπηρέτρια με αντάλλαγμα να υιοθετήσει το παιδί της χωρίς να το μάθει κανείς – ούτε καν ο ίδιος της ο σύζυγος. Τα πράγματα παίρνουν διαφορετική τροπή, όταν η υπηρέτρια επιστρέφει διεκδικώντας να δει τον γιο της.
Γραμμένοι το 1911, λίγο πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, «Οι αρουραίοι» του Γκέρχαρτ Χάουπτμαν αποτελούν αδιαμφισβήτητα το απόγειο της συγγραφικής του καριέρας, καθώς για το έργο αυτό βραβεύτηκε την επόμενη χρονιά με Νομπέλ Λογοτεχνίας. Το έργο βασίζεται σε πραγματικές ιστορίες, σε προσωπικά του βιώματα και εμπειρίες – και φυσικά σε στοιχεία μυθοπλασίας που όλα μαζί συνθέτουν αριστοτεχνικά τη δραματουργία του έργου του.
Επιθυμία του Χάουπτμαν ήταν να λειτουργήσουν «Οι αρουραίοι» ως καθρέφτης απέναντι στην κοινωνία του Βερολίνου. Ουσιαστικά ήταν σαν να τους καλεί να δουν τον εαυτό τους όπως ακριβώς τους έβλεπε κι εκείνος: σαν δαίμονες της κόλασης. Οι αρουραίοι –πλάσματα πονηρά και μάλλον εγωιστικά– δεν ενδιαφέρονται για τίποτε άλλο πέρα από τον εαυτό τους. Η επιβίωσή τους αποτελεί την ύψιστη προτεραιότητά τους.
Βαθιά επηρεασμένος από τον Ίψεν ο Χάουπτμαν επέβαλε με το συγγραφικό του έργο το νατουραλισμό στο ευρωπαϊκό θέατρο – απορρίπτοντας τις παλιές ποιητικές φόρμες και δημιουργώντας μια δραματουργία που ασχολείται με φλέγοντα κοινωνικά προβλήματα και δημιουργεί ένα διάλογο πιστό στη φυσική καθημερινή ομιλία.
ΚΑΤΑ ΜΙΑ ΕΝΝΟΙΑ, ΕΙΜΑΣΤΕ ΔΙΠΟΔΟΙ ΑΡΟΥΡΑΙΟΙ
Ένα μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς των θηλαστικών προέρχεται είτε από τις δια ζώσης εμπειρίες τους είτε από την παρατήρηση συγγενικών τους μελών. Ωστόσο, κανένας οργανισμός δε γεννιέται ως tabula rasa· δηλαδή, μια άγραφη πλάκα που διαμορφώνεται νωρίς κατά την ανάπτυξη. Τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα αλληλεπιδρούν με γενετικούς παράγοντες, κατά κόσμον «γονίδια». Η σημαντικότητα αυτής της αλληλεπίδρασης διαφαίνεται από τον καθοριστικό ρόλο που παίζει ο γονέας και κυριότερα η μητέρα νωρίς κατά την ανάπτυξη του ατόμου – κυρίως για έναν λόγο: κάθε θηλαστικό έχει αναγκαστικά μια μητέρα που το φέρνει στον κόσμο· αποτελεί επομένως ένα κοινό περιβαλλοντικό στοιχείο μεταξύ των διαφορετικών ειδών. Τόσο διαφορετικών όσο ο αρουραίος με τον άνθρωπο.
Ενώ η καθημερινότητα ενός ανθρώπου διαδραματίζεται κυρίως στο φως της ημέρας και με πληθώρα άλλων ανθρώπων –από συγγενείς μέχρι φίλους και συνεργάτες– ένας αρουραίος κινείται κατά τη νύχτα, όπου οι θηρευτές του δυσκολεύονται να τον εντοπίσουν. Σε αντίθεση με τον άνθρωπο που επιθυμεί την κοινωνικότητα, ως φύσει κοινωνικό ον, οι φοβικοί αρουραίοι αποφεύγουν ανοιχτούς χώρους: οι χαραμάδες και τα στενά μέρη αποτελούν τους φυσικούς συμμάχους τους. Αν και η επιθετικότητα είναι χαρακτηριστική, όταν αφορά σε άλλα μέλη του είδους τους, οι αρουραίοι που στρεσάρονται σε νέες προκλήσεις επιλέγουν να τραπούν σε φυγή και να κρυφτούν· δεν παίρνουν ρίσκα.
Ωστόσο, το κοινό στοιχείο αυτών των δύο είναι η επίδραση της μητρικής φροντίδας στη συμπεριφορά τους. Η διατάραξή της στους αρουραίους επιφέρει μια σειρά συμπεριφορικών ελλειμμάτων, όπως καταθλιπτικόμορφα επεισόδια, αποφυγή κοινωνικής αλληλεπίδρασης και άγχος. Η κίνησή τους στο χώρο αλλάζει, γίνεται πιο αργή και προσεκτική, προτιμούν περισσότερο μέρη με τοιχώματα και γωνίες για να νιώσουν ασφαλή. Φυσικά, αυτό οφείλεται σε αλλαγές στη νευρωνική δραστηριότητα κρίσιμων νευροενδοκρινικών συστημάτων, όπως ο άξονας υποθάλαμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, που φυσιολογικά ρυθμίζει, μεταξύ άλλων, συναισθηματικές αντιδράσεις και σεξουαλική διάθεση. Στον αντίποδα, παρόμοιες συνέπειες στους ανθρώπους περιγράφονται στην Ψυχολογία από τη Θεωρία Δεσμού των Bowlby και Ainsworth. Σύμφωνα με αυτή, η αλληλεπίδραση μητέρας-παιδιού σε μια κρίσιμη περίοδο για την ανάπτυξη του ατόμου, διαμορφώνει διαφορετικούς τύπους ενηλίκων ως προς την προσέγγισή τους με άλλους ανθρώπους. Μια διαταραγμένη μητρική φροντίδα, επομένως, μπορεί να οδηγήσει σε άτομο που δεν εμπιστεύεται εύκολα, ζηλεύει υπερβολικά και νιώθει ανασφάλεια στις σχέσεις του.
Αντώνιος Παπαδακάκης, MSc.
Ερευνητής Νευροεπιστημών της Συμπεριφοράς
(άρθρο γραμμένο για το παρόν έντυπο)
